Από την βιβλιοπαρουσίαση του Σαββάτου(με εισηγήσεις)

 Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου " Στους δρόμους του πολέμου  και της καταστροφης" , μια συλλογική συγγραφή 15 κειμένων, που συνδιοργανώθηκε από την Πρωτοβουλία Αντίστασης και τις εκδόσεις "Εκτος των τειχών". Μέσα από τις παρουσιάσεις των ομιλητών: Κώστα Βλαχοπουλου και Βαγγελιώ Δερμιτζάκη, συγγραφική ομάδα,Δημήτρη Φουρακη- Μαγιονέζο,  δικηγόρο και Γεωργία Χαραλάμπους από την Πρωτοβουλία Αντίστασης, αλλά και τις παρεμβάσεις από τους συμμετέχοντες ,αναδείχτηκαν τα βασικά επίδικα της περιόδου 1919-1922, που καθόρισαν τις τραγικές εξελίξεις και για τους δύο λαούς ( Ελλάδας, Τουρκίας) ,η σωστή στάση του ΣΕΚΕ  και το αντιπολεμικό κίνημα,  το ζητημα του ξεριζωμού και της επιβίωσης των προσφυγων και τα λαϊκά και εργατικά κινήματα που ξέσπασαν εκείνη την περίοδο και την καθοριστική συμβολή του κομμουνιστικου κινήματος. Επίσης  μίλησε η Μαρία Αντωνιάδου Μαριολη που συμμετέχει στο βιβλίο με το κείμενο " Οι λαοί δεν φταίνε ,οι μεγάλοι τα κάνουν όλα"Από τις ομιλίες και τη συζήτηση τονίστηκε ιδιαιτερα η  ανάγκη για το λαό μας και τους γειτονικούς λαούς,  μπροστά στη σημερινή βάρβαρη πραγματικοτητα των αδικων πολέμων για τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών και  την ενίσχυση των εθνικισμών , ένθεν κακειθεν του Αιγαίου, η ανάπτυξη και το δυναμωμα του αντιπολεμικού αντιιμπεριαλιστικού Κινηματος , ταυτόχρονα με τη διεκδίκηση των δικαιωματων στη δουλειά και τη ζωή. Σ αυτή την κατεύθυνση έγινε κάλεσμα για μαζική συμμετοχή  και στα Χανιά στο αντιπολεμικό συλλαλητήριο τη Τρίτη 21 Φλεβάρη στις 7 μμ στην πλ. Αγοράς.               Τις επόμενες μέρες θα δημοσιευτούν οι τοποθετήσεις των ομιλητών.

EIΣΗΓΗΣΕΙΣ

Εκ μέρους της Πρωτοβουλίας Αντίστασης θα ήθελα να σας καλωσορίσω στην σημερινή μας βιβλιοπαρουσίαση που γίνεται σε συνεργασία με τις εκδόσεις “Εκτός των Τειχών”, του βιβλίου με τίτλο «1919-1922 Απεσταλμένοι των Ισχυρών, για τη Μεγάλη Ιδέα. Στους δρόμους του πολέμου και της καταστροφής. Κείμενα για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την προσφυγιά». Έχουμε σήμερα μαζί μας 2 από τους συντελεστές της έκδοσης αυτής, τον Κώστα Βλαχόπουλο και την Βαγγελιώ Δερμιτζάκη καθώς επίσης και τον δικηγόρο Δημήτρη Φουράκη-Μαγονέζο.

 

Η συγκεκριμένη έκδοση αποτελεί προϊόν συλλογικής προσπάθειας η οποία με αφορμή τα 100 χρόνια από την συμπλήρωση της Μικρασιατικής καταστροφής επιχειρεί να τοποθετηθεί πολιτικά πάνω στα ζητήματα της περιόδου. Παρουσιάζονται 15 κείμενα που καταπιάνονται με τις βασικές εξελίξεις της περιόδου σε πολιτικό και πολεμικό επίπεδο αλλά και όσο αφορά την στάση της νέας Σοβιετικής εξουσίας στη Ρωσία (Κώστα Βλαχόπουλου, Γιάννη Βάρλα, Νίκου Ζυγογιώργου, Αντώνη Αποστολάκη), για το προσφυγικό ζήτημα με τις ανταλλαγές πληθυσμών και το ζήτημα των μειονοτήτων (Βαγγελιώς Δερμιτζάκη, Δημήτρη Παυλίδη και Στέφανου Χατζησάββα) καθώς επίσης και κείμενα για το αντιπολεμικό κίνημα, την στάση του ΣΕΚΕ και το κίνημα των Παλαιών Πολεμιστών (Στέφανος Σκοδράνης, Κώστας Μιχαλάκης). Παρουσιάζεται επίσης η επίδραση της Μικρασιατικής καταστροφής στην λογοτεχνία (Γιάννης Χατζής), βιωματικές αφηγήσεις απογόνων προσφύγων σε Τούμπα, Ευκαρπία και Χανιά (Σίμος Κερασίδης, Στέλιος Αγκούτογλου, Μαρία Αντωνιάδου-Μαριόλη) καθώς και μια μελέτη για τους πρόσφυγες-εργάτες της Νέας Ιωνίας (Μυρτώ Περάκη). Τέλος, το TKP/ML, το Κομμουνιστικό Κόμμα Τουρκίας/ Μαρξιστικό Λενινιστικό, παρουσιάζει την  ανάλυση του τουρκικού επαναστατικού κινήματος για το Κεμαλισμό. Στο βιβλίο επίσης υπάρχουν 2 παραρτήματα, το χρονολόγιο των βασικών γεγονότων της περιόδου και κείμενα της εποχής καθώς επίσης και φωτογραφικό υλικό.

 

Η έκδοση αυτή, όπως αναφέρεται και στην πρόσκληση μας, δεν είναι ή μάλλον δεν θέλει να είναι απλά μια παράθεση ιστορικών στοιχείων ούτε έχει σαν βασικό στόχο να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια. Είναι πάντως γεγονός πως το σύστημα και η άρχουσα τάξη συνειδητά έχουν παραχαράξει την Ιστορία προκειμένου να αποπροσανατολίσουν τον λαό για το ποιοι είναι πραγματικά υπεύθυνοι και τι οδήγησε στην Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή. Η συλλογική αυτή δουλεία όμως παραθέτει τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα και αιτίες για το τότε προκειμένου να αντληθούν τα απαραίτητα διδάγματα, για να κατανοηθούν τα σημερινά προβλήματα και να καταδειχθεί ο πραγματικός ένοχος ο οποίος δεν είναι άλλος από το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα, το σύστημα της εκμετάλλευσης. Όπως άλλωστε αναφέρεται και στην εισαγωγή της έκδοσης “Μιλάμε για το παρελθόν, έχοντας το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον”.

 

Παρόλο που έχουν περάσει 100+1 πλέον χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή εντούτοις ο αναγνώστης διαβάζοντας, θα αντιληφθεί πως υπάρχουν πολλές ομοιότητες με την εποχή μας. Όπως και τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής δεν δίστασαν να θυσιάσουν ολόκληρες χώρες και λαούς προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντα τους. Έτσι και σήμερα οι ίδιες δυνάμεις με άλλους πλέον συσχετισμούς και ηγεμονίες δεν διστάζουν να κάνουν ακριβώς τα ίδια.

Τότε, οι σχέσεις και οι αντιθέσεις μεταξύ των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, των ιμπεριαλιστών Αγγλίας, Γαλλίας, ΗΠΑ ήταν οξυμένες καθώς ήθελαν να μοιραστούν την λεία των ηττημένων, όπως ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σήμερα, στην εποχή της ισορροπίας του τρόμου όπως λέγεται η πυρηνική εποχή, οι σχέσεις-αντιθέσεις των ιμπεριαλιστών είναι οξυμένες τόσο μεταξύ τους στο Δυτικό στρατόπεδο όσο και με τον στρατηγικό τους αντίπαλο, την Ρωσία. Αυτές οι αντιθέσεις έχουν δώσει στην εποχή μας μια σειρά από περιφερειακούς πολέμους όπως ήταν οι επεμβάσεις σε Ιράκ, Αφγανιστάν, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, πιο πρόσφατα οι επεμβάσεις στην Συρία και με τελευταίο και βασικό πεδίο εξέλιξης των αντιθέσεων τους την αναζωπύρωση του πολέμου στην Ουκρανία όπου το ενδεχόμενο μιας γενικευμένης σύρραξης είναι πιο κοντά από ποτέ.

 

Όπως και τότε, η εξαρτημένη ελληνική αστική τάξη ήταν πρόθυμη να τα δώσει όλα για τα συμφέροντα των Άγγλων στην περιοχή, χάριν της Μεγάλης Ιδέας, της Ελλάδας των 2 ηπείρων και των 5 θαλασσών. Προκειμένου να στηριχθούν οι ελληνικές διεκδικήσεις για την Μικρά Ασία από τους ιμπεριαλιστές, έφτασε να στείλει μέχρι και εκστρατευτικό σώμα 24000 στρατιωτών στην Ουκρανία το 1919 για την στήριξη της ιμπεριαλιστικής επέμβασης που στόχο είχε την κατάπνιξη της επανάστασης στην Σοβιετική Ρωσία. Τις μωροφιλοδοξίες της και τον τυχοδιωκτισμό της όμως τον πλήρωσε με αίμα, προσφυγιά, ξεριζωμό και δυστυχία ο λαός και η νεολαία της χώρας που έγιναν κρέας για τα κανόνια των ιμπεριαλιστών.

          Τους ίδιους τυχοδιωκτισμούς και μωροφιλοδοξίες πλήρωσε και ο λαός της Κύπρου όταν το 1974, η χούντα των Συνταγματαρχών, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα των ΗΠΑ και με κινητήρα την άλλη μεγάλη ιδέα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, έκανε το πραξικόπημα στο νησί, ανέτρεψε τον Μακάριο, οδηγώντας στην εισβολή της Τουρκίας και την διχοτόμηση του νησιού που και αυτή έγινε με τις ευλογίες των ΗΠΑ. Ο λαός της Κύπρου, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, βίωσαν το ίδιο δράμα με τους Μικρασιάτες.

          Έτσι και σήμερα, παρόλο που η ελληνική αστική τάξη έχει θεωρητικά εγκαταλείψει τις Μεγάλες Ιδέες, εξακολουθεί να έχει μωροφιλοδοξίες και να επιδιώκει την αναβάθμιση του ρόλου της στην Ανατολική Μεσόγειο απέναντι στην ανταγωνίστρια της τουρκική αστική τάξη. Προκειμένου να κερδίσει πόντους έναντι της σε ζητήματα όπως μια ευνοϊκή ρύθμιση της ΑΟΖ, η επέκταση των χωρικών υδάτων και η εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου, η ελληνική άρχουσα τάξη, έχει παραδώσει όλη τη χώρα για τα σχέδια των Αμερικάνων και του ΝΑΤΟ. Από την Σούδα μέχρι την Αλεξανδρούπολη η χώρα έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο ορμητήριο πολέμου. Αμερικανονατοικές βάσεις ξεφυτρώνουν σε κάθε γωνιά της επικράτειας και οι ήδη υπάρχουσες συνεχώς αναβαθμίζονται. Πυρηνοκίνητα αεροπλανοφόρα σταθμεύουν πλέον σε πολιτικά λιμάνια της χώρας, όπως πρόσφατα στον Πειραιά. Στην Αλεξανδρούπολη ξεφορτώνονται κάθε λογής φονικά όπλα και μηχανές για να μεταφερθούν στα πολεμικά μέτωπα της Ουκρανίας, ενώ και η χώρα μας είναι από τις πρώτες στην αποστολή πολεμικού υλικού όπου εκεί η συζήτηση έχει φτάσει στην αποστολή των φονικών αρμάτων Leopard 2 αλλά και αντιαεροπορικών συστημάτων. Η εξαρτημένη αστική μας τάξη, όντας στην “σωστή πλευρά της Ιστορίας” προχωρά πλέον και στην αποστολή των πρώτων στρατιωτικών στην Ουκρανία για να στελεχώσουν την κατασταλτική δύναμης EUAM Ukraine. Είναι φανερό πως όσο εξελίσσεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, τόσο θα βαθαίνει η εμπλοκή της χώρας και θα αυξάνονται οι κίνδυνοι για το λαό μας. Άλλωστε οι δηλώσεις του υπουργού Άμυνας Παναγιωτόπουλου πως “θα χύσουμε το αίμα μας για τις ΗΠΑ” και του πρωθυπουργού πως “είμαστε σε πόλεμο με την Ρωσία” μας διαβεβαιώνουν πως δεν υπάρχουν κόκκινες γραμμές.

 

Η μεγάλη όμως διαφορά εκείνης της εποχής με το σήμερα, ήταν η ύπαρξη της προοπτικής ενός άλλου δρόμου. Τότε, η επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης, η ανατροπή της αστικής τάξης στην Ρωσία και η ίδρυση του πρώτου εργατικού κράτους στον κόσμο αποτελούσε απειλή για τις Μεγάλες Δυνάμεις και έμπνευση για του λαούς όλου του κόσμου. Στην χώρα μας οδήγησε στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας το οποίο ανέλαβε και το μεγάλο καθήκον της οικοδόμησης αντιπολεμικού κινήματος εκείνη την εποχή. Ήταν το μόνο κόμμα που κατήγγειλε τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του πολέμου, πως αυτός γίνεται για το μοίρασμα της Μικράς Ασίας αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Ανέδειξε τις ευθύνες της ντόπιας αστικής τάξης η οποία με την υποτέλεια της και την εθελοδουλία της, προκειμένου να ικανοποιήσει τον μεγαλοιδεατισμό της, οδηγούσε τον λαό στην καταστροφή. Καταδίκασε τον πόλεμο, γιατί αντιλαμβανόταν επίσης πως οι ιμπεριαλιστές ήθελαν να βάλουν ανάχωμα στην επιρροή της Σοβιετικής Ρωσίας και των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων που αναπτύσσονταν τότε ενάντια στην αποικιοκρατία.

Σε μια περίοδο τρομοκρατίας, λογοκρισίας και απαγορεύσεων, το ΣΕΚΕ διοργάνωνε αντιπολεμικά συλλαλητήρια και πρωτοστατούσε στις απεργίες που ξεσπούσαν όπως ήταν αυτές των καπνεργατών στη Δράμα και την Καβάλα αλλά και των σιδηροδρομικών στις οποίες εκτός από οικονομικά αιτήματα για αυξήσεις στους μισθούς και για 8ωρο, διαδήλωναν και για το σταμάτημα του πολέμου. Αυτή του την στάση το ΣΕΚΕ την πλήρωσε ακριβά, με συλλήψεις, φυλακίσεις και αποστολή στις πρώτες γραμμές των μετώπων των μελών και των στελεχών του. Αλλά ακόμα και στο μέτωπο, οι Έλληνες κομμουνιστές ανέπτυξαν αντιπολεμική δράση με κίνδυνο της ζωής τους. 

Ενώ όμως το ΣΕΚΕ κράτησε μια σωστή στάση απέναντι στον πόλεμο όλη αυτή την περίοδο, εντούτοις δεν μπόρεσε να οδηγήσει στο σταμάτημα του πολέμου. Αλλά και μετά την καταστροφή και το βαρύ τίμημα που πλήρωσε ο λαός, η οργανωτική, πολιτική και ιδεολογική συγκρότηση του κινήματος δεν ήταν στο επίπεδο εκείνο που θα μπορούσε να διεκδικήσει τότε την εξουσία. Μπόρεσε όμως μέσα από την αντιπολεμική του στάση, την οργάνωση των εργατικών αγώνων και απεργιών αλλά και την παρέμβαση του στους πρόσφυγες να δυναμώσει το κομμουνιστικό κίνημα στην χώρα μας και 20 περίπου χρόνια αργότερα έφτασε να διεκδικεί την εξουσία και για να την χάσει χρειάστηκαν οι βόμβες ναπάλμ των Αμερικανών ιμπεριαλιστών στο Γράμμο και στο Βίτσι.     

 

Κλείνοντας, τα γεγονότα της εποχής έτσι όπως έγιναν και παρουσιάζονται στο βιβλίο αναδεικνύουν πως οι μεγάλες δυνάμεις χρησιμοποιούν τις αστικές τάξεις και τους λαούς των χωρών κατά πως τους συμφέρει και δεν διστάζουν να τους παρατήσουν στο έλεος τους όταν δεν τους βγαίνει το παιχνίδι. Η αφήγηση της Διδώς Σωτηρίου στα Ματωμένα Χώματα περιγράφοντας την καταστροφή της Σμύρνης λέει χαρακτηριστικά «Τι κάνουν, λοιπόν, οι προστάτες μας; Τι κάνουν οι ναυάρχοι με τα χρυσά σιρίτια, οι διπλωμάτες κι οι πρόξενοι της Αντάντ! Στήσανε κινηματογραφικές μηχανές στα καράβια τους και τραβούσανε ταινίες τη σφαγή και τον ξολοθρεμό μας! Μέσα στα πολεμικά οι μπάντες τους παίζανε εμβατήρια και τραγούδια της χαράς, για να μη φτάνουν ίσαμε τ’ αφτιά των πληρωμάτων οι κραυγές της οδύνης και οι επικλήσεις του κόσμου. Και να ξέρει κανείς πως μια, μόνο μια κανονιά, μια διαταγή, έφτανε για να διαλύσει όλα κείνα τα μαινόμενα στίφη. Κι η κανονιά δε ρίχτηκε κι η εντολή δε δόθηκε!».

 

Η Μικρασιατική καταστροφή αλλά και πιο πρόσφατα τα γεγονότα της Κύπρου έδειξαν πως το δηλητήριο του εθνικισμού και οι επεμβάσεις των ιμπεριαλιστών κατάφεραν και κατέστρεψαν μια διακοινοτική συμβίωση αιώνων. Έδειξαν πως όταν οι λαοί δεν παρεμβαίνουν και δεν αντιστέκονται στα σχέδια των αστικών τάξεων και των ιμπεριαλιστών τότε την πληρώνουν πολύ άσχημα. Όπως έγραψε και ο Μπρέχτ μιλώντας για τον πόλεμο, «Οταν ετέλειωσε υπήρχαν νικητές και νικημένοι. Στους νικημένους, ο φτωχός λαός πέθαινε απ' την πείνα. Στους νικητές ο φτωχός λαός πέθαινε το ίδιο». Ο ελληνικός λαός πλήρωσε με αίμα, φτώχεια, πείνα και εξαθλίωση την Μικρασιατική εκστρατεία αλλά και ο τουρκικός λαός φορτώθηκε στην πλάτη του μια τουρκική αστική τάξη που πολύ σύντομα οικοδόμησε σχέσεις εξάρτησης με τους ιμπεριαλιστές και συνέχισε την εκμετάλλευση και την καταπίεση.

 

Σήμερα, που για άλλη μια φορά οι πολεμικοί κίνδυνοι εντείνονται και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι σε όξυνση, ο λαός μας και οι λαοί του κόσμου καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα ζοφερό μέλλον με την προοπτική μιας καλύτερης κοινωνίας όχι απλώς να απουσιάζει αλλά να έχει ηττηθεί και κατασυκοφαντηθεί. Είναι και σήμερα πιο αναγκαία από πότε η ανάπτυξη αντιπολεμικού αντιιμπεριαλιστικού κινήματος. Μόνο αυτό μπορεί να αποτελέσει φραγμό στα πολεμοχαρή σχέδια που μας μπλέκει η αστική μας τάξη και οι ιμπεριαλιστές. Γι’ αυτό και η επίσκεψη του υπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ Μπλίνκεν στη χώρα μας, έναν χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, πρέπει να μας βρει στο δρόμο. Τέτοιες επισκέψεις σε τέτοιες συγκυρίες δεν προμηνύουν τίποτα καλό για το λαό μας, αλλά έρχονται για να βαθύνουν το πλαίσιο της εξάρτησης της χώρας στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, να προωθήσουν και να επισφραγίσουν ακόμα περισσότερα δεσμά για τον λαό μας. Να διδαχθούμε από αυτούς από αγωνίστηκαν με σθένος για την ειρήνη και τον τερματισμό του πολέμου και να καταγγείλουμε και εμείς τον άδικο πόλεμο. Στις 21 Φλεβαρη να ακουστούν δυνατά τα συνθήματα “ΕΞΩ ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΡΩΣΙΑ από την Ουκρανία”, «ΕΞΩ ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ-ΚΑΜΙΑ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ», “Ζήτω η φιλία και η αλληλεγγύη των Λαών”.

 

 

 

Μια έκδοση για το χτες, με τα μάτια στο σήμερα

Προφανώς η αφορμή για την έκδοση του βιβλίου ήταν η επέτειος των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή. Πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια, στην οποία συνέβαλλαν με κείμενά τους 15 άνθρωποι, ενώ υπήρχαν και αυτοί που μπορεί να μην έγραψαν, αλλά είχαν καθοριστική συμβολή στην έκδοση με μεταφράσεις, διορθώσεις, επιμέλεια των κειμένων και σελιδοποίηση.

Θα ήθελα να αναφερθώ ονομαστικά (πέρα από την κοντοχωριανή σας Βαγγελιώ) στους τρεις συμπολίτες σας που έχουμε τη χαρά να έχουμε στην συγγραφική ομάδα, τον Αντώνη Αποστολάκη, τη νέα ιστορικό Μυρτώ Περάκη και τη λογοτέχνη Μαρία Αντωνιάδου-Μαριόλη.

Ας μείνω λίγο στους δυο τελευταίους. Εκτός από τη Μυρτώ, από την συγγραφική ομάδα μόνο ο Κώστας ο Μιχαλάκης είναι ιστορικός. Οι υπόλοιποι δεν έχουμε τις αντίστοιχες σπουδές και, με αυτήν την έννοια, η προσπάθεια θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνάδει με το πνεύμα της δημόσιας ιστορίας. Κατά βάση επιχειρεί να καταθέσει απόψεις και να συμβάλλει στη συζήτηση πάνω στις πυκνές και σύνθετες εξελίξεις εκείνης της εποχής και τις αντανακλάσεις τους στις μέρες μας.

Έτσι, οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε δυο πράγματα για την προσπάθεια που κάναμε: Πρώτον ότι δεν γράψαμε ένα ιστορικό βιβλίο, αλλά ένα βιβλίο πολιτικής αποτίμησης ιστορικών γεγονότων. Και δεύτερον, ότι είμαστε αντικειμενικοί, αλλά παίρνουμε και σαφή θέση. Θέση υπέρ των λαών και εναντίον των ισχυρών. Όχι από ιδεοληψία. Αλλά γιατί εκεί μας οδηγεί η αντικειμενική μελέτη της Ιστορίας, αλλά και η αντικειμενική μελέτη του παρόντος μας. Οι λαοί, άλλωστε, δεν έχουν να φοβηθούν τίποτε από την αλήθεια, ακόμα κι αν αυτή δεν τους βολεύει. Άλλοι είναι αυτοί που έχουν συμφέρον να την κρύψουν και να την παραποιήσουν.

Η κοινή συνισταμένη των κειμένων είναι μια πολιτική θέση που στέκεται στο πλευρό των λαών και απέναντι στον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία. Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου σκιαγραφεί τη θέση αυτή και αμφισβητεί την, πολυδιαφημισμένη τελευταία, άποψη ότι η Ελλάδα βρισκόταν πάντα στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.

Όμως τίτλος του βιβλίου ίσως θα μπορούσε να είναι και ο τίτλος του κειμένου της Μαρίας Αντωνιάδου-Μαριόλη «Οι λαοί δεν φταίνε, οι Μεγάλοι τα κάνουνε όλα», μια φράση που της έλεγε ο Χανιώτης τουρκοκρητικός Ισμιρλί στο Αϊβαλί, ο οποίος είχε στο μαγαζί του ζωγραφισμένη την Αγορά των Χανίων.

Στους σαράντα μήνες που κράτησε η Μικρασιατική Εκστρατεία, από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάη του 1919, μέχρι την καταστροφή της πόλης τον Σεπτέμβρη του 1922, οι δυο λαοί, ο ελληνικός και ο τουρκικός, ποτισμένοι με το δηλητήριο του εθνικισμού, φέρθηκαν ο ένας στον άλλον με τρόπο που δεν χωράει ανθρώπου νους.

Και στις δυο πλευρές του Αιγαίου, αυτό που συστηματικά υποτιμάται, αν όχι αποσιωπάται, είναι ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, που έπαιξαν με τις τύχες χωρών και λαών για να υπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα, με τη συνεργασία των πρόθυμων που αναζητούσαν την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Κι έτσι κύλησε ποτάμι το αίμα των λαών στη Μικρασία. Δυο εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν κι από τις δυο πλευρές και βρέθηκαν εξαθλιωμένοι ανάμεσα σε ομόθρησκους μεν, εχθρικούς δε πληθυσμούς. Και η Μικρασία έπαψε πια να είναι η κοινή πατρίδα, όπως και η Μακεδονία και η Κρήτη. Αιώνες ειρηνικής συμβίωσης ανθρώπων με διαφορετική θρησκεία, γλώσσα και εθνική καταγωγή θάφτηκαν στις στάχτες της Σμύρνης.

Η ανάδειξη αυτής της οπτικής και ερμηνείας διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου. Η μικρασιατική καταγωγή αρκετών από τους συντελεστές ήταν αναμφισβήτητα ένα συναισθηματικό καύσιμο για την προσπάθεια.

Θα ήθελα αναφέρω δυο μικρά προσωπικά περιστατικά: Η γιαγιά μου η Σμυρνιά, που ως το τέλος της ζωής της έβλεπε εφιάλτες με τους τσέτες, όταν στη δεκαετία του ’90 έβλεπε στην τηλεόραση τους πρώτους Αλβανούς πρόσφυγες να φτάνουν ταλαιπωρημένοι στην Ελλάδα, φορτωμένοι με τους μπόγους τους, κουνούσε θλιμμένα το κεφάλι της λέγοντας: «κι εμείς έτσι ήρθαμε κάποτε». Ενώ ο Κωνσταντινουπολίτης πατέρας μου, όταν είδε την ταινία του Μπουλμέτη «Πολίτικη Κουζίνα», κόντεψε να δακρύσει όταν άκουσε τον πρωταγωνιστή Ιεροκλή Μιχαηλίδη, που ενσάρκωνε έναν Έλληνα της Πόλης, που με την οικογένειά του διώχτηκαν το ’64, να λέει πως τους έδιωξαν από την Πόλη γιατί ήταν Έλληνες και στην Ελλάδα τους λένε Τούρκους. «Έτσι ήταν», μου είπε. Η οικογένειά του είχε έρθει στην Αθήνα το ’55 μετά τα Σεπτεμβριανά.

Σαν να μην έφτανε η δική μου καταγωγή, τα ‘φερε η ζωή να παντρευτώ μια απόγονο μικρασιατών προσφύγων, οι οποίοι κατέληξαν στα Χανιά, στη Σπλάντζια.

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο βιβλίο. Στην πραγματικότητα, ακόμα ισχυρότερο ήταν το κίνητρο που μας έδινε η διαπίστωση των σημαντικών αναλογιών της εποχής εκείνης με τη δική μας. Όλοι μας, όσο διαβάζαμε και συζητούσαμε διαπιστώναμε πως η μελέτη της ευρύτερης περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, από το προοίμιο των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι τον επίλογο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, προσφέρει ανεκτίμητα εφόδια στην ερμηνεία του σήμερα. Οι σχέσεις και οι αντιθέσεις ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, ανάμεσα σε αυτές και τις μικρότερες και ανάμεσα στις μικρότερες μεταξύ τους παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες. Οι Μεγάλες Δυνάμεις είναι περίπου οι ίδιες σήμερα: Η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ. Αν και τον ηγετικό ρόλο της Αγγλίας τότε τον έχουν σήμερα οι ΗΠΑ, τηρουμένων των αναλογιών. Και υπάρχει και η Ρωσία, που τότε ξεκινούσε «την έφοδο στον ουρανό» και αφού διένυσε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο στην οποία τέθηκε επικεφαλής της πάλης για την ανατροπή του συστήματος και την απελευθέρωση των λαών, επέστρεψε στον ιμπεριαλιστικό ρόλο που είχε στα τσαρικά χρόνια.

Ο Νίκος Ζυγογιώργος αναφέρει στην αρχή του κειμένου του πως «η δικιά μας γενιά … δεν έχει γνωρίσει (μέχρι στιγμής) τη βία, τον θάνατο και τη δυστυχία που φέρνει μαζί του ο πόλεμος». Όμως οι Μεγάλες Δυνάμεις φροντίζουν να φέρουν αυτόν τον όλεθρο όλο και πιο κοντά μας. Οι αντιθέσεις μεταξύ τους είναι βαθιές και αγεφύρωτες, όπως ήταν και τότε, και καθορίζουν τις εξελίξεις στον κόσμο. Όσο για τις μικρότερες δυνάμεις, όπως η χώρα μας, όπως και τότε, έτσι και σήμερα κυνηγούν τις Μεγάλες Ιδέες τους και παίρνουν θέση δίπλα στους ισχυρούς, χωρίς κανέναν ενδοιασμό να οδηγήσουν τους λαούς τους σε νέες σφαγές και αιματοχυσίες.

Είναι τέτοια η επικαιρότητα των ημερών που μας επιβάλλει να αναζητήσουμε τις συνδέσεις του τότε με το σήμερα και να ανοίξουμε μια συζήτηση που ούτε θέλουμε, αλλά, στην πραγματικότητα, ούτε και μπορούμε να αποφύγουμε. Αναφέρομαι στη συμπλήρωση ενός χρόνου από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την έναρξη ενός πολέμου που όχι μόνο δεν φαίνεται να τελειώνει γρήγορα, αλλά, όσο συνεχίζεται, τόσο αναδεικνύει την ανελέητη σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής μας, η οποία κινδυνεύει να οδηγήσει ακόμα και σε μια πιο γενικευμένη ανάφλεξη. Στην οποία, έχουμε κάθε λόγο να φοβόμαστε ότι θα εμπλακούμε και θα πληρώσουμε βαρύ τίμημα και να γνωρίσουμε κι εμείς, από πρώτο χέρι, πια, τον όλεθρο του πολέμου που δεν γνωρίσαμε ως τώρα.

Σε αυτή τη θλιβερή επέτειο, δεν είναι τυχαίο ότι βρέθηκαν στη χώρα μας δυο από τις πιο φονικές πολεμικές μηχανές, το αμερικάνικο αεροπλανοφόρο George W Bush στον Πειραιά πριν 15 περίπου μέρες και το γαλλικό Charles De Gaulle από χτες στη βάση της Σούδας.

Με αυτή τη θλιβερή επέτειο συμπίπτει η επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μπλίνκεν στη χώρα μας την ερχόμενη εβδομάδα. Σε αυτές τις συνθήκες και με αυτή την προϊστορία των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, η επίσκεψη αυτή δεν προμηνύει καλό. Ο υπουργός της υπερδύναμης θα ζητήσει, ίσως θα τάξει, αλλά και θα απαιτήσει. Και οι σύγχρονοι πρόθυμοι θα δώσουν. Χωρίς να υπολογίζουν συνέπειες και κινδύνους. Όπως έκαναν οι προκάτοχοί τους πριν 100 χρόνια, απέναντι στους αντίστοιχους ισχυρούς της εποχής, που, σε ό,τι αφορά την περιοχή μας και τη χώρα μας, ήταν οι Άγγλοι.

Ας δούμε, λοιπόν, πως εξελίχθηκαν τα πράγματα τότε.

 

Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

Ο Μικρασιατικός Πόλεμος ήταν συνέπεια των αποτελεσμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα οποία καθόρισαν και την έναρξή του και την εξέλιξή του.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος τέλειωσε τον Νοέμβρη του 1918 (ανακωχή της Κομπιέν με τη Γερμανία) και, από μια άποψη, συνεχίστηκε στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων της Διάσκεψης της Ειρήνης που ξεκίνησε στο Παρίσι τον Γενάρη του 1919 και, ουσιαστικά, τελείωσε 19 μήνες μετά τον Αύγουστο του 1920.

Οι νικητές έπρεπε να λογαριαστούν μεταξύ τους, να μοιράσουν τη λεία και να αντιμετωπίσουν τον νέο εχθρό που τους είχε προκύψει, τη Σοβιετική Ρωσία.

Η Διάσκεψη της Ειρήνης κατέληξε στο λεγόμενο Σύστημα των Βερσαλλιών, δηλαδή το σύνολο των συνθηκών ειρήνης που υπογράφτηκαν μεταξύ των χωρών της Αντάντ και των ηττημένων, με τις οποίες έληξε η εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους. Ο Γάλλος Στρατάρχης Φος είπε πως «αυτό δεν είναι ειρήνη, είναι 20ετής ανακωχή». Απόλυτα ακριβής πρόβλεψη.

Σημαντικό κομμάτι της μοιρασιάς ήταν ο λεγόμενος Μεγάλος Ασθενής, η παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το Ανατολικό Ζήτημα είχε τεθεί με ένταση και η πορεία του επηρεάστηκε από τέσσερεις παράγοντες: Τις αντιθέσεις ανάμεσα στους Συμμάχους, την Οκτωβριανή Επανάσταση, που έθεσε σε νέα βάση τα γεωπολιτικά ζητήματα, τα κινήματα σε Ευρώπη και Ασία, ιδιαίτερα το κεμαλικό, και το πρόβλημα της μικρής στρατιωτικής παρουσίας των Συμμάχων στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη αποστράτευση μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου.

Για την ελληνική άρχουσα τάξη, το Ανατολικό Ζήτημα ουσιαστικά ταυτίστηκε με τη Μεγάλη Ιδέα. Συμμετέχοντας στη μοιρασιά των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αναζητούσε τη …ρεβάνς του 1453!

Άρα, Άγγλοι και Γάλλοι και δευτερευόντως οι Ιταλοί έπρεπε να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλον, τη Σοβιετική Ρωσία και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, αλλά δεν διέθεταν τα απαραίτητα στρατεύματα για όλα αυτά. Χρειάζονταν οι …πρόθυμοι και βρέθηκαν! Οι επιδιώξεις και οι αδυναμίες τους συναντήθηκαν με τη μωροφιλοδοξία της ελληνικής άρχουσας τάξης που ονειρευόταν μεγαλεία και ήταν διατεθειμένη να χύσει το αίμα του λαού της γι’ αυτό.

 

Ο Μικρασιατικός Πόλεμος

Τον Μάιο του 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη μετά από απόφαση Άγγλων, Γάλλων και Αμερικάνων, που ήθελαν να προλάβουν τους φιλόδοξους Ιταλούς, οι οποίοι ήδη είχαν αποβιβαστεί στην Αττάλεια. Έτσι ξεκίνησε η Μικρασιατική Εκστρατεία και όχι επειδή ο Βενιζέλος έπεισε τους Συμμάχους για την ελληνικότητα της Σμύρνης, όπως συχνά λέγεται, ούτε ως αντάλλαγμα στη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία στην Ουκρανία εναντίον των μπολσεβίκων λίγους μήνες νωρίτερα, όπως επίσης λέγεται, αν και σπανιότερα.

Οι δυσκολίες του εγχειρήματος φαίνονται από την πρώτη κιόλας μέρα, με τα επεισόδια στη Σμύρνη,  και πολύ περισσότερο τις επόμενες, με πρώτο σημαντικό γεγονός τη σφαγή του Αϊδινίου σχεδόν δυο μήνες μετά. Εκεί φαίνεται η ανοιχτή στήριξη των Ιταλών στους Τούρκους, αλλά και η συγκράτηση των Γάλλων. Το πόρισμα της επιτροπής που διερεύνησε τα γεγονότα του Αϊδινίου βγήκε τον Οκτώβριο και «έκαιγε» τους Έλληνες, προκαλώντας την παρέμβαση σε έντονο ύφος του Γάλλου πρωθυπουργού Κλεμανσό, ο οποίος υπενθύμισε στον Βενιζέλο ότι δεν έχουν αποδοθεί μικρασιατικά εδάφη στην Ελλάδα.

Οι Άγγλοι είναι οι σταθεροί υποστηρικτές της παρουσίας του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία. Μέσω αυτής επιδιώκουν επίλυση του Ανατολικού Ζητήματος σε όφελός τους. Ωστόσο, περιορίζουν τις κινήσεις των ελληνικών στρατευμάτων στην περίφημη γραμμή Μιλν, μια μικρή περίμετρο γύρω από τη Σμύρνη. Πρόκειται για μια άκρως προβληματική απόφαση, από στρατιωτική άποψη, η οποία οφείλεται στο ότι και οι ίδιοι οι Άγγλοι μάλλον τότε δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν την εξέλιξη του πολέμου και, κυρίως, τη δυναμική που αποκτούσε το κεμαλικό κίνημα.  

Το 1920, παρατηρείται μεταστροφή υπέρ της Ελλάδας. Οι δυνάμεις του Κεμάλ χτυπούν τους Γάλλους στην Κιλικία (νοτιοανατολική Τουρκία) και τους Άγγλους στη Νικομήδεια, κοντά στα στρατηγικής σημασίας στενά του Βοσπόρου και του Ελλήσποντου. Οι Γερμανοί αμφισβητούν τη Συνθήκη των Βερσαλλιών σε βάρος των Γάλλων.

Έτσι οι Γάλλοι, για να κερδίσουν τη συνεργασία των Άγγλων στην αντιμετώπιση της Γερμανίας, συμφωνούν στο βρετανικό σχέδιο που κατατίθεται στη διάσκεψη του Σαν Ρέμο τον Απρίλιο, η οποία, ουσιαστικά, προετοίμασε τη Συνθήκη των Σεβρών. Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό σε αυτήν τη διάσκεψη είναι ότι ο Γάλλος Στρατάρχης Φος κατέθεσε υπόμνημα στο οποίο υποστήριζε ότι χρειάζονταν 27 μεραρχίες για να ηττηθεί ο Κεμάλ, όμως ό Βενιζέλος επέμενε ότι οι 14 ελληνικές αρκούν.  

Η πορεία των σχέσεων και των αντιθέσεων ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις οδήγησε στα δυο κορυφαία γεγονότα του 1920, το σπάσιμο των περιορισμών της γραμμής Μίλν και την πρώτη προώθηση του ελληνικού στρατού προς Προύσα, Ουσάκ, Φιλαδέλφεια τον Ιούνιο και τη Συνθήκη των Σεβρών τον Αύγουστο.

Ας μείνουμε λίγο στη θρυλούμενη μεγάλη εθνική επιτυχία της Συνθήκης των Σεβρών. Έχει εύστοχα χαρακτηριστεί ως «η ματαία συνθήκη» (Σακελλαρόπουλος).  Ο τότε Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Πουανκαρέ τη χαρακτήρισε πιο εύθραυστη και από τις πορσελάνες του εργοστασίου στο οποίο υπογράφτηκε!

Ο λόγος που δεν μπορούσε να εφαρμοστεί ήταν απλός: Δεν υπήρχαν τα δεδομένα στο πεδίο της μάχης για να εφαρμοστεί! Οι συνθήκες αυτό κάνουν, καταγράφουν όσα έχουν κριθεί στο πεδίο της μάχης. Στις Σέβρες το ένα αντιμαχόμενο μέρος, οι κεμαλικοί, δεν είχε καν καλεστεί! Αντίθετα, είχε καλεστεί η σουλτανική κυβέρνηση που ήταν μαριονέτα των δυτικών.

Η Συνθήκη απέδιδε στην Ελλάδα την Ανατολική Θράκη και όριζε ένα ιδιότυπο καθεστώς για την περιοχή της Σμύρνης, η οποία θα είχε ελληνική διοίκηση χωρίς να ανήκει στο ελληνικό κράτος και θα αποφασιζόταν σε 5 χρόνια η τύχη της.

Αλλά θα πρέπει να δούμε όλα όσα προέβλεπε η Συνθήκη για να καταλάβουμε το μέγεθος της …ματαιότητάς της! Τις ασκήσεις επί χάρτου που προέβλεπαν κράτη της Αρμενίας και του Κουρδιστάν, το καθεστώς …εποπτείας στην Κιλικία, τη Μοσούλη και την Αραβία. Ολόκληρη η Οθωμανική Αυτοκρατορία κοβόταν σε κομμάτια και μοιράστηκε ανάμεσα στους νικητές του πολέμου. Αλλά μόνο πάνω στο χάρτη. Γιατί στην πραγματικότητα, δεν μπορούσαν να μοιράσουν αυτά που δεν είχαν!

Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, αλλά και Αμερικάνοι, εκτός από αυτό είχαν κι ένα άλλο πρόβλημα: τη Ρωσία, που δεν ήταν πια η τσαρική, με την οποία μπορούσαν να συνδιαλέγονται και να παζαρεύουν, αλλά η Σοβιετική, δηλαδή ο μεγαλύτερος αντίπαλος, τον οποίο δεν είχαν καταφέρει να νικήσουν. Ο όποιος διακανονισμός, έπρεπε να αντιμετωπίσει και τα δυο προβλήματα.

Οι δυσκολίες του Ανατολικού Ζητήματος ήταν παρούσες. Και, προφανώς, όλα αυτά τα καταλάβαιναν οι Δυτικοί. Η Συνθήκη των Σεβρών ήταν ένας συμβιβασμός μεταξύ τους, μια δήλωση προθέσεων και επιδιώξεων, μια προετοιμασία για τις τελικές διευθετήσεις που έπονταν.

Παρόλ’ αυτά, χύθηκε πολύ αίμα για την εφαρμογή της. Για να φτάσει ο ελληνικός στρατός στο πολεμικό αποτέλεσμα που απαιτούνταν, για λογαριασμό των Άγγλων. Και με την ανοχή των Γάλλων, τουλάχιστον μέχρι ένα σημείο.

Όταν τον Αύγουστο του ’22 το πολεμικό αποτέλεσμα ήταν σαφές και αδιαμφισβήτητο, η Συνθήκη των Σεβρών πετάχτηκε στα αζήτητα της Ιστορίας και αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λοζάνης, που ισχύει μέχρι σήμερα, παρά τις προσπάθειες που κατά καιρούς γίνονται και από τις δυο πλευρές του Αιγαίου για την αναθεώρησή της.

Τον Νοέμβρη του 1920 ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Για πολλούς αυτό ήταν το κομβικό σημείο στην ιστορία του Μικρασιατικού Πολέμου. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αν ο Βενιζέλος δεν έχανε, το αποτέλεσμα του Μικρασιατικού Πολέμου θα ήταν διαφορετικό. Σε αυτή την άποψη αξίζει να επανέλθουμε.

Τον Φλεβάρη του 1921 γίνεται η Διάσκεψη του Λονδίνου, όπου Γάλλοι και Ιταλοί αμφισβητούν, ουσιαστικά, τη Συνθήκη των Σεβρών. Στη Διάσκεψη καλείται για πρώτη φορά η κεμαλική κυβέρνηση, ο υπουργός Εξωτερικών Μπεκίρ Σαμί, με τον οποίο Γάλλοι και Ιταλοί υπογράφουν συμφωνίες συνεργασίας. Όμως οι συμφωνίες δεν γίνονται δεκτές από την Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας και ο Μπεκίρ Σαμί απομακρύνεται από τη θέση του. Πάντως είναι φανερό ότι οι Γάλλοι βλέπουν σοβαρή πιθανότητα νίκης του Κεμάλ και προσπαθούν να τον προσεγγίσουν. Έχουν ήδη προηγηθεί μυστικές συναντήσεις μαζί του.

Ωστόσο και στους κόλπους της βρετανικής κυβέρνησης παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις. Ο υπουργός Εξωτερικών Κόρζον είχε κι αυτός αρχίσει να αμφισβητεί τη δυνατότητα των Ελλήνων να νικήσουν.

Μετά την ακύρωση των συμφωνιών με Γάλλους και Ιταλούς, η κεμαλική κυβέρνηση υπογράφει σύμφωνο συνεργασίας με τη Σοβιετική Ρωσία. Η κίνηση αυτή αλλάζει τα δεδομένα και υποχρεώνει Άγγλους και Γάλλους να προσπεράσουν τις οξυμένες διαφορές τους και να υποστηρίξουν την δεύτερη επιθετική κίνηση του ελληνικού στρατού, την προέλαση προς Εσκί Σεχίρ, Κιουτάχεια, Αφιόν Καραχισάρ.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι φυσικά και η Σοβιετική Ρωσία βοήθησε τον Κεμάλ, όμως αφενός δεν ήταν η μόνη, αφετέρου, δεν ήταν η βοήθεια αυτή που έκρινε τον πόλεμο. Και ούτε, βέβαια, μπορούμε να δεχτούμε τις επιφανειακές αναλύσεις ότι οι Ρώσοι βρέθηκαν εναντίον των Ελλήνων, ούτε λίγο ούτε πολύ από …γινάτι, επειδή οι Έλληνες συμμετείχαν στην εκστρατεία της Ουκρανίας εναντίον τους.

Ακολουθεί η πορεία προς την Άγκυρα, η μάχη του Σαγγάριου και η καταστροφική καθήλωση του ελληνικού στρατού για έναν χρόνο. Οι Γάλλοι μάλλον αντιλαμβάνονται πως ο ελληνικός στρατός δεν μπορεί να νικήσει και αλλάζουν και πάλι τη στάση τους, υπογράφοντας τον Οκτώβριο το Σύμφωνο Φρανκλέν-Μπουγιόν με τον Κεμάλ. Οι Άγγλοι τους κατηγορούν για προδοσία!

Οι Μεγάλες Δυνάμεις αφήνουν τις 200.000 του ελληνικού στρατού άπραγους για έναν χρόνο, μέχρι το ματωμένο τέλος τον Αύγουστο του ‘22, προσπαθώντας να διαχειριστούν –προς όφελός τους βέβαια- την ήττα που ήξεραν πια ότι έρχεται.

Έτσι επικυρώθηκε μια νέα κατάσταση και, ουσιαστικά, έκλεισε το Ανατολικό Ζήτημα. Ο Μεγάλος Ασθενής δεν υπήρχε πια. Στη θέση του είχε δημιουργηθεί η σύγχρονη Τουρκία.

 

Αν είχε παραμείνει ο Βενιζέλος;

Ίσως η πιο διαδεδομένη ερμηνεία της ήττας είναι αυτή που ρίχνει όλες τις ευθύνες στον Εθνικό Διχασμό και την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920.

Η αντιβενιζελική παράταξη κατηγορείται για τις επιθετικές επιχειρήσεις του 1921 και την προέλαση μέχρι τη γραμμή Εσκί Σεχίρ, Κιουτάχεια, Αφιόν Καραχισάρ. Φυσικά ήταν μια τυχοδιωκτική κίνηση, που, όμως, δεν αποφάσισε μόνη της η ελληνική πλευρά, αλλά προώθησαν οι Άγγλοι, με την ανοχή των Γάλλων. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, γιατί ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία δεν έκανε καμιά κίνηση χωρίς την έγκριση των Μεγάλων Δυνάμεων, όπως είδαμε.

Σε αυτές τις αποφάσεις των ισχυρών, οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν έφεραν αντίρρηση. Είτε γιατί θεωρούσαν ότι αρπάζουν τη μεγάλη ευκαιρία να …ξυπνήσουν τον μαρμαρωμένο βασιλιά είτε γιατί δεν το διανοούνταν να δράσουν ενάντια στους προστάτες τους.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία από καμιά πλευρά ότι η Μεγάλη Ιδέα ήταν κοινός στόχος και των δυο αντιμαχόμενων μερίδων της άρχουσας τάξης και των βενιζελικών και των βασιλικών. Η συζήτηση, όμως, συχνά περιστρέφεται γύρω από τη στρατηγική αντίληψη του Βενιζέλου υπέρ των διεθνών συμμαχιών, το «ποτέ μόνοι», σε αντιπαράθεση με τον απομονωτισμό της άλλης πλευράς.

Δεν θα αμφισβητήσω το «ποτέ μόνοι» του Βενιζέλου, όμως θα το ονομάσω εξάρτηση και όχι διεθνείς συμμαχίες. Η επιμονή στην ορθότητά του απευθύνεται σε όσους σήμερα αμφισβητούν τα δεσμά της εξάρτησης. Σήμερα, το «ποτέ μόνοι» λέγεται «μένουμε Ευρώπη» και, φυσικά, «μένουμε ΝΑΤΟ»! Η αντιστροφή της πραγματικότητας συνεχίζεται για δεκαετίες. Η εξάρτηση, ένας από τους κυριότερους παράγοντες που ευθύνονται για τα δεινά του λαού, παρουσιάζεται ως η μοναδική σωτηρία του! Και για τότε και για τώρα!

Όσο φορέας της πολιτικής της εξάρτησης ήταν ο Βενιζέλος, άλλο τόσο ήταν και ο Κωνσταντίνος και οι υποστηρικτές του. Έτσι, και οι δυο κινούσες δυνάμεις που οδήγησαν στη μικρασιατική τραγωδία, η εξάρτηση και ο μεγαλοϊδεατισμός, ήταν παρούσες και ισχυρές και στις δυο παρατάξεις. Κι έτσι, στην ουσία, το αποτέλεσμα του πολέμου δεν θα άλλαζε όποια κι από τις δύο κι αν ήταν στην εξουσία.

 

Ήταν ένας δίκαιος πόλεμος;

Πρόκειται για ένα ερώτημα που οφείλει καθένας να απαντήσει, ίσως πριν από οποιοδήποτε άλλο σε σχέση με τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή.

Η κυριαρχούσα θετική απάντηση βασίζεται στην παρουσία ελληνικού πολιτισμού στην Ιωνία από την αρχαιότητα, που έφτασε μέχρι τον πολυπληθή και ευημερούντα ελληνικό πληθυσμό των αρχών του 20^ου αιώνα.

Ας μην πάμε 25 αιώνες πίσω, αλλά μόνο έναν.

Ο Βενιζέλος, παρουσιάζοντας τις ελληνικές διεκδικήσεις στη Διάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 1919, παρουσίασε στοιχεία για τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας. Σύμφωνα με αυτά, στα μικρασιατικά παράλια, ο πληθυσμός ήταν μοιρασμένος, με ισχνή πλειοψηφία του ελληνικού στοιχείου. Προχωρώντας προς τα ανατολικά, λιγόστευαν οι Έλληνες και αυξάνονταν οι Τούρκοι.

Οι μη μουσουλμανικοί πληθυσμοί (Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι κ.α.) είχαν υποστεί διωγμούς, ήδη από τους Νεότουρκους και την πολιτική του εξισλαμισμού με το λεπίδι. Η μακρόχρονη ειρηνική συμβίωση και η κοινότητα της μικρασιατικής πατρίδας έπρεπε να σβηστούν από τις συνειδήσεις και να επικρατήσει ο εθνικισμός και το μίσος.

Οι μειονότητες, για άλλη μια φορά, χρησιμοποιήθηκαν στις αντιπαραθέσεις μεταξύ των μεγάλων, αλλά και μεταξύ των μικρών.

Πώς μπορεί να κριθεί αν μια περιοχή με μοιρασμένο πληθυσμό είναι πιο δίκαιο να ανήκει στο ένα κράτος απ’ ότι στο άλλο; Την απάντηση μπορεί να δώσει μόνο ο ίδιος ο μοιρασμένος πληθυσμός για τον εαυτό του, με πνεύμα φιλίας και αλληλεγγύης, μακριά από εθνικιστικές αντιπαραθέσεις. Σε συνθήκες ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας, οποιαδήποτε λύση είναι εξ’ ορισμού άδικη.

Κι έτσι άδικη ήταν η λύση που υποτίθεται ότι δόθηκε, δηλαδή η Μικρασιατική Εκστρατεία, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμά της. Άδικη και για τον τουρκικό και για τον ελληνικό λαό.

Όσο για τον ανθρωπισμό των Μεγάλων Δυνάμεων, τον είδαμε όταν έστρεψαν τα όπλα τους εναντίον του σοβιετικού λαού που τόλμησε να χαράξει τη δική του πορεία και να επιχειρήσει να οικοδομήσει το μέλλον του έξω από την εξουσία και την καταπίεσή τους.

Σαν μια τραγική απόδειξη ότι τα διδάγματα της Ιστορίας είναι χρήσιμα σήμερα, ας αναζητήσουμε, με τα ίδια κριτήρια, αν το Λουχάνσκ, το Ντονέτσκ, η Χερσώνα και η Ζαπορίζια θα πρέπει να ανήκουν στη Ρωσία ή την Ουκρανία…